Çıkış başlıyor mu?

ABD’de birçok eksik ve gecikmiş paket açıldıktan sonra geçtiğimiz günlerde ilk kez doğru bir adım atıldı ve bankalardaki toksik kâğıtların satın alınacağı açıklandı.

Mahfi EĞİLMEZ / RADİKAL GAZETESİ

Aslında en baştan yapılması gereken şey bu varlıkları satın alıp onlara bir bölümü için Hazine kâğıdı bir bölümü için de nakit vermekti. Geçen hafta sonunda yapılan Londra Zirvesi’nde de ilk kez küresel krizin çözümü için küresel işbirliğinin adımları atıldı. Bu gelişmeler piyasalara yeniden canlılık verdi ve çok daha önemlisi beklentilerin olumlu yöne çevirecek bir umut ışığı oluşturdu. Bu havayla dolara talep düşmeye ve dolayısıyla dolar değer kaybetmeye yöneldi.

Türkiye’deki durum biraz daha iyi görünüyor. Türkiye bir yandan dünyada ortaya çıkan bu olumlu havadan olumlu biçimde etkilenirken bir yandan da IMF ile büyük miktarlı bir programın eşiğinde olduğu için olumlu etkiler alıyor. Bunun sonucunda da TL, yabancı paralara karşı değer kazanıyor.

İletişim kablolarındaki yaygın kullanımı bakırı günümüzün en önemli metallerinden birisi konumuna sokuyor. O nedenle de fiyatındaki gelişmeler yakından izleniyor. Günümüzden 3 bin 500 yıl önce de bakır çok önemli bir metaldi. Bakır o zaman kalayla belirli bir ısıda eritilip karıştırılıyor ve bronz adı verilen bu karışımdan kap kacak dışında balta, kama, mızrak ucu gibi savaş aletleri de yapılıyordu.

3 bin 500 yıl önce Anadolu’da Hititlerin en yüksek döneminde 1 mina bakırın fiyatı 1/4 şekel gümüşe eşitti. Hititler mal fiyatlarını yasalarına yazmış oldukları için bu bilgiyi tabletlerde yazılı olarak bulunan yaklaşık 3 bin 500 yıllık Hitit yasalarından öğreniyoruz. Mina ve şekel orta doğuda geçerli olan ağırlık ölçüleriydi. Şekel aynı zamanda gümüş cinsinden hesaplandığında bir çeşit para birimi görevi gören bir ölçüydü. 1 mina bugünkü değerlerle 500 gram, 1 şekel ise 12.5 grama eşitti. Yukarıdaki bilgileri yerlerine koyarsak yani 1 mina bakır º şekel gümüşe eşit olduğuna göre 500 gram bakır 3.125, 1 kg bakır 6.250 ve 1 ton bakır da 6.250 kg gümüşe eşit oluyor. Bugünkü fiyatlarla gümüşün gramı 0.43 dolar olduğuna göre Hititler zamanında 1 ton bakırın bugünkü fiyatlarla değeri 2.700 dolar ediyor.

Bugün bakırın tonu 4.100 dolar dolayında. 2007 yılında bakırın tonu bir ara 8.300 doları aşmıştı. Bakırın 3500 yıllık fiyat gelişiminin kabaca 3,000 dolar / ton dolaylarında oluşan bir ortalama fiyatı işaret ettiğini düşünürsek bakırda 2005 yılından itibaren müthiş bir yükselişin ortaya çıktığını kabul etmemiz gerekiyor. 2008’in son döneminde bu yükseliş birden çöküşe dönüştü ve bakır fiyatları yine 3 bin 500 yıllık bandına geri döndü.

Bakırın bugün geldiği fiyat düzeyine bakılınca yeni bir yükselişin oluşmaya başladığının işaretleri görülüyor. İyimser açıdan bakarsak ekonomik krizden çıkışın bir işareti gibi algılanabilecek olan bu yukarı dönüş bir başka açıdan yeni bir balonun oluşmaya başladığının da göstergesi olabilir.

Bazen başlangıçta bir miktar maliyete katlanılarak onarılabilecek bir bozulmayı kendi haline bırakmanın yol açtığı hasar sonradan çok daha fazla maliyete katlanılarak düzeltilebiliyor. Bazen de tam tersi oluyor ve pek bir şey yapmadan beklemek avantaja dönüşebiliyor. ABD yönetimi daha düşük maliyetlerle kurtarılabilecek olan krizde başlangıçta iki temel hata yaptı. İlki toksik varlıkları satın almamak, ikincisi Lehman Brothers’ın batmasına göz yummaktı. ABD ekonomisi, önümüzdeki dönemde yönetimin bu iki temel hatasını kat kat fazla bir faturayla ödeyerek toparlanma içine girmeye çabalayacak. Türkiye ise krize karşı ihmal edilebilecek boyuttaki düzenlemeler ve kamu harcamalarındaki artışlar dışında pek bir şey yapmadı. Ama şimdi dünyadaki olumlu gelişmenin yarattığı rüzgârdan yararlanarak durumunu toparlama imkânına kavuştu.

Ekonomik konjonktürün dip türlerinden birisi de aşağıdaki şekilde gösterdiğim gibi ‘w’ biçimindedir. İyi yönetilemeyen bir çıkış bu biçime dönüşebilir. Durumun nasıl gelişeceği ABD ekonomi yönetiminin hatalardan ne kadar ders aldığına bağlı bulunuyor.